COELO bestaat sinds 1993. Al die jaren van onderzoek naar economische en financiële aspecten van decentrale overhedenDecentrale overheden Decentrale overheden vormen de overheidslagen naast de centrale overheid. In Nederland kennen we naast de rijksoverheid gemeenten, provincies en waterschappen. hebben veel nieuwe inzichten opgeleverd. Soms gaan die lijnrecht in tegen wat algemeen wordt gedacht. Hieronder geven we een – zeker niet uitputtend – overzicht van een aantal interessante inzichten, zaken die we weten dankzij de bijdrage van COELO, uitgesplitst naar onderzoeksthema.
 Lokale lasten
- Het maakt voor de hoogte van de lokale belastingen niet uit welke partijen er in de gemeenteraad of in het college zitten. Voor de verdeling van die lasten over verschillende groepen belastingbetalers maakt het ook niet uit (Rechts stemmen verlaagt de lokale lasten niet, 2022)
- De helft van de nieuw aangetreden colleges maximeert de stijging van de lokale lasten. Omdat niet alle colleges zich hieraan houden, en omdat gemeenten zonder gemaximeerde stijging hun lasten ook weinig verhogen, maakt het voor de inwoners weinig uit of de lastenstijging wordt gemaximeerd (Zelf-opgelegde belastingplafonds bij Nederlandse gemeenten, 2020)
- Als de huizenprijzen stijgen, betalen we niet meer ozbozb De ozb staat voor onroerendezaakbelastingen. Er zijn drie tarieven: één op het bezit van een woning, één op het bezit van een ander soort pand (niet-woningen) en één op het gebruik van een niet-woning. De belasting bedraagt een percentage van de waarde van de woning of niet-woning (de woz-waarde).. Gemeenten verlagen dan hun ozb-tarieven (Tarief onroerendezaakbelasting daalt als huizenprijs stijgt, 2020)
- Van alle belastingen en sociale premies betalen we maar 3 procent aan gemeenten (meest recente Atlas van de lokale lasten)
- Gecorrigeerd voor inflatie zijn de woonlasten voor huishoudens de afgelopen 10 jaar nauwelijks gestegen (meest recente Atlas van de lokale lasten)
- Hoe hoger het ozb-tarief in buurgemeenten, des te hoger de eigen ozb (Tax mimicking and yardstick competition among local governments in the Netherlands, 2005)
- Financiële schokken leiden zelden tot hogere of lagere lokale belastingen (Hoogte gemeentelijke belasting ongevoelig voor mee- of tegenvallers, 2016)
- Door huishoudens hun afval per kilo, liter of zak te laten betalen daalt de hoeveelheid aangeboden afval (Effects of unit-based garbage pricing: A differences-in-differences approach, 2010)
Herindeling en samenwerking
- Het aantal gemeenten daalt sinds 1950 in een rechte lijn. Als deze trend doorzet is er in 2052 nog maar één gemeente over en is verdere herindeling dus onmogelijk (meest recente Atlas van de lokale lasten, figuur bij kaart 1)
- Gemeentelijke herindeling verlaagt de opkomst bij verkiezingen voor gemeenteraden èn voor de Tweede Kamer. Zelfs 20 jaar na herindeling is dit effect nog niet verminderd (Is small beautiful? Transitional and structural effects of municipal
amalgamation on voter turnout in local and national elections, 2021) - Gemeentelijke herindeling leidt niet tot lagere gemeentelijke uitgaven of belastingen (The effects of local government amalgamation on public spending, taxation, and service levels: Evidence from 15 years of municipal consolidation, 2016)
- Gemeentelijke samenwerking leidt in totaal niet tot lagere uitgaven. Wel levert samenwerking bij belastinginning een besparing op – maar de totale uitgaven dalen niet (Intermunicipal cooperation, public spending and service levels, 2017)
- Gemeentelijke herindeling leidt niet tot minder samenwerking tussen gemeenten (Gemeentelijke fusies leiden niet tot minder samenwerking, 2019)
- Gemeentelijke samenwerkingsverbanden betalen op identieke, risicovrije leningen een hogere rente dan gemeenten. Dat wijst op een lager kostenbewustzijn (Intermunicipal cooperation, municipal amalgamation and the price of credit, 2016)
Rijksuitkeringen aan gemeenten
- In gemeenten die een hogere algemene uitkeringAlgemene uitkering De belangrijkste uitkering uit het gemeentefonds of het provinciefonds. Het geld is vrij besteedbaar. De verdeling houdt rekening met kostenverschillen en verschillen in inkomsten bij gemeenten of provincies. van de rijksoverheid ontvangen, stijgen de huizenprijzen (Capitalization of equalizing grants and the flypaper effect, 2016)
- De verdeling van de algemene uitkering over gemeenten verevent minder dan de Memorie van toelichting van de Financiële-verhoudingswet aangeeft. Met een andere formule (dus niet met meer maatstaven) is dit eenvoudig op te lossen (Gemeentefonds verevent minder dan gedacht, 2010)
Lokale democratie
- Partijen die wethouders leveren verliezen gemiddeld zetels. Uitzonderingen zijn Christenunie en SGP: die winnen na collegedeelname juist zetels (When are parties punished for serving in a local coalition government?, 2022)
- De formatie van nieuwe colleges duurt langer naarmate de raad meer versplinterd is, gemeenten groter zijn, er na verkiezingen meer nieuwe raadsleden aantreden en anti-elitaire partijen meer raadsleden hebben (De duur van formaties en de lengte van college-akkoorden: Bestuurlijke en politieke complexiteit in gemeenten, 2021)
- Collegeakkoorden zijn langer naarmate de raad meer versplinterd is, gemeenten groter zijn en zittende collegepartijen meer raadszetels behalen (De duur van formaties en de lengte van college-akkoorden: Bestuurlijke en politieke complexiteit in gemeenten, 2021)
- Lokale politici worden beoordeeld op nationaal economisch beleid (Lokale politici worden beoordeeld op nationaal economisch beleid, 2017)
- Stemmachines beïnvloeden uitkomst verkiezingen niet (Stemmachines beïnvloeden verkiezingsuitkomst niet, 2007)
Algemeen
- Ondanks het decentralisatiebeleid zijn de overheidsuitgaven in Nederland sinds 1996 niet minder centraal geworden (Decentralisatiebeleid van de overheid niet in uitgaven terug te zien, 2019)
- De wetenschap dat gemeenten in financiële nood zullen worden gered (artikel 12) leidt niet tot financieel onverantwoordelijk gedrag van gemeenten. Dat komt vermoedelijk doordat gemeenten die een artikel 12-uitkering ontvangen hun financiële autonomie kwijtraken. Dat wil iedereen graag voorkomen (The Dutch local government bailout puzzle, 2014)
- Een financieel tekort op de uitvoering van de bijstand prikkelt gemeenten sterker om de bijstandspopulatie te verkleinen dan een financieel overschot (Lessen uit de bijstand voor decentralisatie, 2014)
- De vergoedingen aan bedrijven die voor burgers bezwaren indienen tegen woz-beschikkingen bevatten perverse prikkels en leiden tot onnodig hoge kosten voor gemeenten (De hoogte en de structuur van de kostenvergoeding voor bedrijven die helpen bij het maken van bezwaar tegen woz-beschikkingen, 2021)