DisBalans: financiële middelen en lokale keuzes

Symposium ter gelegenheid van 30 jaar COELO

Den Haag, 5 oktober 2023

COELO vierde zijn 30-jarig bestaan met een symposium in het gebouw van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) in Den Haag. COELO-onderzoekers gaven een aantal presentaties, waarop bevlogen discussies plaatsvonden onder leiding van dagvoorzitter Elisabeth van den Hoogen. Hieronder kunt u de presentaties bekijken door op de betreffende links te klikken.

Welkom en inleiding

Edo Haan, voorzitter Stichting COELO en waarnemend burgemeester van Zwijndrecht

Deel 1: Rijksuitkeringen soms moeilijk te besteden

Gemeenten en provincies zijn sterk afhankelijk van uitkeringen van de rijksoverheid. Een groot (en groeiend) deel van deze uitkeringen is echter incidenteel en mag niet worden ingezet voor structurele lasten. Een ander probleem is dat nieuwe rijksuitkeringen vaak pas laat bekend worden gemaakt zodat ze niet meer in de eigen begroting kunnen worden meegenomen. Dit frustreert een evenwichtig meerjarig begrotingsbeleid bij decentrale overhedenDecentrale overheden Decentrale overheden vormen de overheidslagen naast de centrale overheid. In Nederland kennen we naast de rijksoverheid gemeenten, provincies en waterschappen.. Rekeningcijfers suggereren vervolgens dat gemeenten hun geld niet op krijgen. Wat is hieraan te doen? Meer vrijheid om incidentele middelen uit te geven? Of is dat riskant en moet het probleem bij de bron worden aangepakt?

Rijksuitkeringen aan gemeenten – Dylan Jong, onderzoeker COELO en universitair docent UG
Meer over dit onderzoek vindt u hier en hier.

Rijksuitkeringen vaak lastig te benutten – Maarten Allers, directeur COELO en hoogleraar UG
Meer over dit onderzoek vindt u hier (pagina 46-55).

Reflectie – Irma de Wit (senioradviseur financieel beleid, Zoetermeer), Tom van der Lelij (senioradviseur, Ministerie van Binnenlandse Zaken)

          

Deel 2: Lokale belastingen als instrument om eigen beleid te voeren?

Zeggenschap over de belastingBelasting Een verplichte betaling aan een overheid waar geen directe (individuele) tegenprestatie tegenover staat. die je betaalt is een fundamenteel onderdeel van democratie. Maar uit onderzoek blijkt dat veranderingen in de politieke samenstelling van raad of college niet leiden tot overeenkomstige veranderingen in het belastingbeleid. Na een belastingverhoging worden zowel en rechtse als linkse partijen door de kiezers afgestraft. Uit ander onderzoek blijkt dat een groot deel van de colleges vooraf vastlegt dat de gemeentelijke belastingen niet meer dan trendmatig zullen worden verhoogd (belastingplafond). Durven gemeenten hun belastingen nog wel te gebruiken als instrument om eigen beleid te voeren? Wat blijft er zo nog over van de (vermeende) rol van de lokale democratie bij het afwegen van kosten en baten van publieke voorzieningen? Kunnen we hier iets aan verbeteren?

Zelfgekozen belastingplafonds – Joes de Natris, onderzoeker COELO en PhD kandidaat UG

Kiezersinvloed op belastingbeleid – Maarten Allers, directeur COELO en hoogleraar UG
Meer over dit onderzoek vindt u hier.

Reflectie – Susanne Schilderman (wethouder, D66, Utrecht), Alexander Kreule (wethouder, VVD, Raalte), Simon Otjes (universitair docent, Universiteit Leiden)

     

Deel 3: Lokaal keuzes maken

Een belangrijk doel van de decentralisaties in het sociale domein van 2015 is het bevorderen van lokaal maatwerk. Tijdens verkiezingen en de daaropvolgende coalitieonderhandelingen moeten daarover beslissingen worden genomen. Maar hebben politici wel oog voor de lokale omstandigheden? Onderzoek laat zien dat partijen en colleges in ieder geval hun prioriteiten aanpassen aan die van de kiezer. Een andere voorwaarde om lokaal keuzes te kunnen maken is dat raadsleden voldoende informatie krijgen om beredeneerd te kunnen kiezen. De paragrafen lokale heffingen zijn verplicht gesteld om dit te bevorderen. Worden deze gezien als een ‘moetje’, of wordt hier echt werk van gemaakt? En hoe kan dit zo worden ingericht dat raadsleden hier ook echt iets aan hebben?

Keuzen in het sociaal domein – Joes de Natris, onderzoeker COELO en PhD kandidaat UG

Paragraaf lokale heffingen in begrotingen – Corine Hoeben, onderzoeker COELO
Meer over dit onderzoek vindt u hier.

Reflectie – Ingeborg ter Laak (wethouder, CDA, Zoetermeer), Thijs Vos (gemeenteraadslid, Partij Sleutelstad, Leiden), David Rietveld (coördinator gemeentefinanciën, Vereniging Nederlandse Gemeenten)

      

          

Illustraties: Linda Toolsema, onderzoeker COELO en illustrator