Gemeentelijke herindeling

Het aantal gemeenten blijft dit jaar gelijk, er zijn net als in 2023 342 gemeenten. Op kaart 1 zijn de gemeenten ingekleurd die de afgelopen jaren zijn heringedeeld.

Van opschaling wordt vaak gedacht dat het de bestuurskracht van gemeenten vergroot, en dat het kosten bespaart. Uit onderzoek blijkt echter dat herindelingen niet tot lagere uitgaven leiden.[i] Soms wordt herindeling als alternatief gezien voor gemeentelijke samenwerking, dat als ondemocratisch te boek staat. Uit onderzoek blijkt echter dat ook grotere gemeenten veel samenwerken en dat herindeling niet leidt tot minder samenwerking.[ii] Bovendien is ook herindeling niet bevorderlijk voor de democratie: het verlaagt de opkomst bij gemeenteraads- en bij Tweede Kamerverkiezingen. Niet tijdelijk, maar structureel.[iii]

De figuur onder de tekst laat zien dat het aantal gemeenten al jaren gestaag afneemt. Bij het doortrekken van de bestaande trend zou Nederland in 2053 nog maar één gemeente overhebben. Dat zou betekenen dat gemeenten (en provincies) dan niet meer bestaan.

Sommige heringedeelde gemeenten hanteren voor een aantal gemeentelijke belastingen nog verschillende tarieven in de territoria van de opgeheven gemeenten. In deze uitgave worden daarom de binnengemeentelijke tariefgebieden afzonderlijk weergegeven. De relevante binnengrenzen zijn op kaart 1 wit ingetekend.

Artikel 12

Gemeenten die in ernstige financiële problemen verkeren, kunnen op grond van artikel 12 van de Financiële-verhoudingswet een aanvullende uitkering aanvragen. Dit kan als de algemene middelen van de gemeente aanmerkelijk en structureel tekortschieten om in de noodzakelijke behoeften te voorzien, terwijl de eigen inkomsten zich op een redelijk peil bevinden. Dit laatste betekent (in 2024) concreet dat afvalstoffenheffing en rioolheffing kostendekkend moeten zijn en dat het gewogen gemiddelde ozb-tarief ten minste 0,1614 procent van de woz-waarde moet bedragen.[iv] Niet-kostendekkende tarieven voor riool en reiniging zijn alleen toegestaan voor zover deze door een hoger ozb-tarief worden gecompenseerd.

Artikel 12-gemeenten zijn dus genoodzaakt hoge tarieven te hanteren. Of dit ook altijd tot hoge lasten voor hun inwoners leidt, hangt af van de waarde van de onroerende zaken binnen deze gemeenten.

Aantal artikel 12-gemeenten gestabiliseerd

In de jaren tachtig van de vorige eeuw hadden nog tientallen gemeenten de artikel 12-status. Sindsdien is dit aantal gestaag teruggelopen, onder meer door de voortdurende gemeentelijke herindelingen en de invoering van de nieuwe Financiële-verhoudingswet uit 1997, die beter rekening houdt met kostenverschillen tussen gemeenten.[v] Dit jaar is er, net als vorig jaar, één artikel 12-gemeente.[vi] Op de kaart is die gemeente (Vlissingen) geel gekleurd.

Figuur bij kaart 1 Ontwikkeling aantal gemeenten

In dit tabblad vindt u alle kaarten die betrekking hebben op de onroerendezaakbelasting (ozb).

De legenda staat niet standaard in beeld. Deze kunt u zien door linksboven op “>>”te klikken. Links bovenin staan ook de knoppen waarmee u kunt in- en uitzoomen. Als u op een gemeente klikt verschijnt een pop-up met de gemeentenaam en de voor die gemeente geldende waarde (bijvoorbeeld het bedrag, de hoogte van de mutatie of het tariefsysteem) voor de betreffende kaart.

Onder de kaart en de tekst vindt u bij veel kaarten nog een figuur met een rode lijn. In deze figuur zijn alle gemeenten gerangschikt van laagste naar hoogste waarde.

De uitgangpunten en berekeningswijzen staan beschreven in de verantwoording.

Indien u geïnteresseerd bent in een berekening van de lasten voor een specifiek huishouden in een specifieke gemeente, kan dit via de Lokale lasten calculator.

In dit tabblad vindt u alle kaarten met betrekking tot de milieuheffingen en een beschrijving.

De legenda staat niet standaard in beeld. Deze kunt u zien door linksboven op “>>”te klikken. Links bovenin staan ook de knoppen waarmee u kunt in- en uitzoomen. Als u op een gemeente klikt verschijnt een pop-up met de gemeentenaam en de voor die gemeente geldende waarde (bijvoorbeeld het bedrag, de hoogte van de mutatie of het tariefsysteem) voor de betreffende kaart.

Onder de kaart en de tekst vindt u bij veel kaarten nog een figuur met een rode lijn. In deze figuur zijn alle gemeenten gerangschikt van laagste naar hoogste waarde.

De uitgangpunten en berekeningswijzen staan beschreven in de verantwoording.

Indien u geïnteresseerd bent in een berekening van de lasten voor een specifiek huishouden in een specifieke gemeente, kan dit via de Lokale lasten calculator.

Mutatie woonlasten meerpersoonshuishouden huurder

Gemiddeld betalen huurders in een meerpersoonshuishouden 26,92 euro meer dan in 2023 (een stijging van 6,3 procent). In 32 gemeenten dalen de woonlasten voor huurders. De daling is met 43,4 procent het sterkst in Nederweert. In Nederweert betalen huishoudens in een huurhuis alleen afvalstoffenheffing. Deze daalt in Nederweert doordat de gemeente een korting geeft van 100 euro op het tarief. De gemeente wil hierdoor in de top 15 van de goedkoopste gemeenten in Limburg komen.[i]

Sterste daling

De op één na grootste daling vinden we in de voormalige gemeente Landerd dat sinds 2022 samen met Uden de nieuwe gemeente Maashorst vormt. Huishoudens in een huurwoning betalen hier 20,1 procent minder dan in 2023. Tot 2024 betaalden inwoners van de twee voormalige gemeenten nog verschillende tarieven, vanaf 2024 is dit geharmoniseerd. Huishoudens in een huurwoning in Landerd gaan hierdoor minder betalen voor de rioolheffing.

Sterste stijging

De woonlasten voor huurders stijgen het sterkst in Tubbergen, namelijk met 47,6 procent. Op de tweede plek staat Apeldoorn waar de lasten voor huurders 41,5 procent stijgen. Beide gemeenten gaven in 2023 eenmalig een korting op de gemeentelijke aanslag. Tubbergen verrekende een korting van 60 euro met de afvalstoffenheffing, Apeldoorn gaf een korting van 100 euro op de totale gemeentelijke belastingaanslag.

Figuur bij kaart 33 Mutatie gemeentelijke woonlasten meerpersoonshuishouden met huurhuis gerangschikt van laagste naar hoogste

In dit tabblad vindt u alle kaarten met betrekking tot de kwijtschelding en een beschrijving.

De legenda staat niet standaard in beeld. Deze kunt u zien door linksboven op “>>”te klikken. Links bovenin staan ook de knoppen waarmee u kunt in- en uitzoomen. Als u op een gemeente klikt verschijnt een pop-up met de gemeentenaam en de voor die gemeente geldende waarde (bijvoorbeeld het bedrag, de hoogte van de mutatie of het tariefsysteem) voor de betreffende kaart.

Onder de kaart en de tekst vindt u bij veel kaarten nog een figuur met een rode lijn. In deze figuur zijn alle gemeenten gerangschikt van laagste naar hoogste waarde.

De uitgangpunten en berekeningswijzen staan beschreven in de verantwoording.

Indien u geïnteresseerd bent in een berekening van de lasten voor een specifiek huishouden in een specifieke gemeente, kan dit via de Lokale lasten calculator.

In dit tabblad vindt u alle kaarten met betrekking tot de toeristen-, honden- en parkeerbelasting en een beschrijving.

De legenda staat niet standaard in beeld. Deze kunt u zien door linksboven op “>>”te klikken. Links bovenin staan ook de knoppen waarmee u kunt in- en uitzoomen. Als u op een gemeente klikt verschijnt een pop-up met de gemeentenaam en de voor die gemeente geldende waarde (bijvoorbeeld het bedrag, de hoogte van de mutatie of het tariefsysteem) voor de betreffende kaart.

Onder de kaart en de tekst vindt u bij veel kaarten nog een figuur met een rode lijn. In deze figuur zijn alle gemeenten gerangschikt van laagste naar hoogste waarde.

De uitgangpunten en berekeningswijzen staan beschreven in de verantwoording.

Indien u geïnteresseerd bent in een berekening van de lasten voor een specifiek huishouden in een specifieke gemeente, kan dit via de Lokale lasten calculator.

In dit tabblad vindt u alle kaarten met betrekking tot de leges en een beschrijving.

De legenda staat niet standaard in beeld. Deze kunt u zien door linksboven op “>>”te klikken. Links bovenin staan ook de knoppen waarmee u kunt in- en uitzoomen. Als u op een gemeente klikt verschijnt een pop-up met de gemeentenaam en de voor die gemeente geldende waarde (bijvoorbeeld het bedrag, de hoogte van de mutatie of het tariefsysteem) voor de betreffende kaart.

Onder de kaart en de tekst vindt u bij veel kaarten nog een figuur met een rode lijn. In deze figuur zijn alle gemeenten gerangschikt van laagste naar hoogste waarde.

De uitgangpunten en berekeningswijzen staan beschreven in de verantwoording.

Indien u geïnteresseerd bent in een berekening van de lasten voor een specifiek huishouden in een specifieke gemeente, kan dit via de Lokale lasten calculator.