Uitkeringen van het Rijk aan gemeenten vormen de belangrijkste inkomstenbron van gemeenten. In deze online atlas wordt een beknopt overzicht gegeven van de verdeling van de uitkeringen van het Rijk aan gemeenten in 2023. Van 94,9 procent van de gelden die via deze uitkeringen in 2023 worden verdeeld wordt de verdeling weergegeven. Van de overige 5,1 procent is de verdeling (nog) niet bekend.

De online atlas omvat kaarten voor de algemene uitkering, decentralisatie- en integratie-uitkeringen, overige gemeentefondsuitkeringen, specifieke uitkeringen en het totaalbedrag voor alle uitkeringen samen. Deze kaarten beschrijven de hoogte van de rijksuitkeringen per gemeente in 2023, uitgedrukt in bedragen per inwoner. Dit om aan te geven hoeveel geld de verschillende gemeenten jaarlijks ontvangen van het Rijk. Ook is op de websitekaarten via een pop-up per gemeente voor elk van deze groepen uitkeringen de stijging of de daling van het bedrag ten opzichte van het voorafgaande jaar te vinden.

Soorten rijksuitkeringen aan gemeenten

Gemeenten ontvangen een groot deel van hun inkomsten van het Rijk - gemiddeld zo'n 60 procent. Dit geld wordt via verschillende uitkeringen aan gemeenten verstrekt:

• Gemeentefonds
  • Algemene uitkering
  • Decentralisatie-uitkeringen
  • Integratie-uitkeringen
  • Overige gemeentefondsuitkeringen
• Specifieke uitkeringen

Het gemeentefonds omvat in 2023 ruim 80 procent van het totaalbedrag van 50 miljard euro aan rijksuitkeringen aan gemeenten. Het aandeel van de algemene uitkering bedraagt 71 procent, die van de decentralisatie- en integratie-uitkeringen 10 procent en die van de overige uitkeringen 0,1%. De uitkeringen uit het gemeentefonds zijn vrij besteedbaar. 

Specifieke uitkeringen (20 procent van het totaal, bijna 10 miljard euro) zijn juist bedoeld om gemeenten bepaalde uitgaven te laten doen; ze zijn geoormerkt. Gemeenten moeten de correcte besteding van specifieke uitkeringen dan ook verantwoorden aan de rijksoverheid. Naast de specifieke uitkeringen aan gemeenten zijn ook die aan intergemeentelijke samenwerkingsverbanden (WGR-gebieden) meegenomen.

Gemeentelijke heffingen

Na rijksuitkeringen zijn belastingen en heffingen de belangrijkste inkomstenbron van gemeenten. Hoe hoog deze zijn kunt u hier zien. Met de Lokale Lasten Calculator kunt u laten uitrekenen hoe hoog de lokale lasten zijn in uw gemeente.

Bronnen

Gegevens over rijksuitkeringen komen deels pas laat beschikbaar. Daarom blijft een klein deel van de uitkeringen buiten de hier getoonde verdeling. Deze online atlas van de rijksuitkeringen aan gemeenten is in 2024 gepubliceerd en bevat cijfers over 2023. De gegevens komen uit het rekenmodel bij de Septembercirculaire gemeentefonds 2023 en het Overzicht van de specifieke uitkeringen per ministerie uitbetaald in 2023.
 

Deze kaart toont de hoogte van de algemene uitkering per gemeente in 2023, in euro's per inwoner. Klik op de kaart voor de bedragen.

Elke gemeente ontvangt een algemene uitkering uit het gemeentefonds. Net als alle andere uitkeringen uit het gemeentefonds komt deze ten goede aan de algemene middelen van de gemeente. De gemeente is dus vrij in de besteding ervan. Deze uitkering wordt verdeeld op basis van ongeveer vijftig verdeelmaatstaven. De verdeling houdt rekening met de capaciteit van gemeenten om eigen belastinginkomsten te verwerven. Dit wordt gemeten aan de hand van de ozb grondslag (de woz-waarde van onroerende zaken, niet de feitelijke belastingopbrengst). Daarnaast wordt rekening gehouden met de verschillen in de kosten die gemeenten moeten maken voor het aanbieden van voorzieningen. Bovendien ontvangt elke gemeente een vast bedrag.

Deze kaart toont de hoogte van de decentralisatie- en integratie-uitkeringen per gemeente in 2023, in euro's per inwoner. Klik op de kaart voor de bedragen.

Decentralisatie-uitkeringen bestaan sinds 2008 en zijn vaak gebruikt als ‘tussenstation’ bij het overbrengen van specifieke uitkeringen naar de algemene uitkering uit het gemeentefonds. Vooraf wordt echter geen termijn vastgesteld waarop de uitkering overgaat naar de algemene uitkering. Een integratie-uitkering is sterk verwant aan de decentralisatie-uitkering; het verschil is dat hierbij wel van tevoren een termijn wordt vastgesteld voor opname in de algemene uitkering.

De verdeling van de decentralisatie- en integratie-uitkeringen verloopt anders dan de verdeling van de algemene uitkering uit het gemeentefonds. Elke uitkering kent een eigen verdeelsystematiek. Het kan gaan om uitkeringen die gemeenten met een bepaalde problematiek kunnen aanvragen. In andere gevallen is er een gedetailleerd verdeelmodel opgezet. Lang niet elke gemeente ontvangt alle typen decentralisatie- en integratie-uitkeringen.
 

Deze kaart toont de hoogte van de overige gemeentefondsuitkeringen per gemeente in 2023, in euro's per inwoner. Klik op de kaart voor de bedragen.

De groep overige uitkeringen is zeer divers van karakter. De bekendste overige uitkering is de aanvullende uitkering volgens artikel 12 van de Financiële-verhoudingswet. Deze voorziet in extra middelen wanneer de algemene middelen van de gemeente niet in de noodzakelijke behoeften kunnen voorzien. Per jaar verschillen de aandelen van de overige uitkeringen sterk. De samenstelling van de groep overige uitkeringen verschilt eveneens per jaar. Bovendien kan een overige uitkering voor sommige gemeenten positief maar voor andere negatief zijn, en daarmee zorgen voor een herverdeling. Op die manier kunnen herverdeeleffecten van een nieuwe verdeling van de algemene uitkering geleidelijk worden ingevoerd.
 

Deze kaart toont de hoogte van de specifieke uitkeringen per gemeente in 2023, in euro's per inwoner. Klik op de kaart voor de bedragen.

Specifieke uitkeringen worden niet verstrekt uit het gemeentefonds, maar staan apart op de begroting van de verstrekkende ministeries. In de Financiële-verhoudingswet is geregeld dat specifieke uitkeringen worden verstrekt met een bepaald bestedingsdoel. In de regeling bij de uitkering wordt het bestedingsdoel door de verstrekker omschreven. Over de besteding is verantwoording verschuldigd aan de rijksoverheid. Wordt het geld niet volgens de regels besteed, dan kan de verantwoordelijke minister de uitkering (gedeeltelijk) terugvorderen.
 

Deze kaart toont de hoogte van het totaal aan rijksuitkeringen per gemeente in 2023, in euro's per inwoner. Klik op de kaart voor de bedragen.